Neuronauki w projektowaniu przestrzeni sprzyjających kreatywności
Około 80-90% naszego życia spędzamy we wnętrzach budynków, a nasz mózg i nasza biologia, zmieniają się w kontakcie z architekturą. Zainteresowanie zrozumieniem wpływu architektury na dobrostan człowieka rośnie. Obserwujemy rozwój badań, powstawanie pierwszych certyfikatów w tym zakresie, działania pierwszych firm konsultingowych, czy tworzenie jednostek badawczych Human Experience w firmach architektonicznych.
Tekst: Natalia Olszewska, Marta Wierusz
Badacze mają wciąż ograniczoną zdolność do wskazania, które z czynników środowiskowych są najważniejsze dla optymalnego funkcjonowania człowieka. Istnieje jednak wiele badań wskazujących, że tzw. „wzbogacenie środowiska” ma wpływ na myszy i szczury, które mają bardzo zbliżone DNA do ludzkiego. „Środowiska wzbogacone”, czyli te charakteryzujące się odpowiednim poziomem stymulacji poznawczej, somatosensorycznej, ruchowej i społecznej, mają nie tylko wpływ na zachowanie gryzoni, ale co więcej sprzyjają powstawaniu nowych neuronów (tzw. neurogeneza) oraz nowych połączeń neuronalnych (tzw. neuroplastyczność). Jednym z naukowców, którzy prowadzą tego typu badania jest profesor Fred Gage, światowej sławy neuronaukowiec i prezes Salk Institute for Biological Studies. Badania Gage’a koncentrują się na ośrodkowym układzie nerwowym oraz jego zdolności adaptacyjnej. Jak podkreśla neuronaukowiec, architekci nie doceniają faktu, że zaprojektowane przez nich budynki zmieniają mózgi użytkowników.
Początki neuronauki dla architektury
Od paru dekad trwa dialog architektów z neuronaukowcami. Prowadzone są pierwsze badania podstawowe na pograniczu tych dziedzin przy użyciu narzędzi takich jak sensory [1], czy nieinwazyjne obrazowanie mózgu, umożliwiające nam badanie neuronalnych mechanizmów leżących u podstaw percepcji sztuki, w tym architektury. Anegdota mówi, że historia mariażu między neurobiologią i architekturą rozpoczęła się od Jonasa Salka, amerykańskiego wirusologa, jednego z badaczy, którzy opracowali szczepionkę przeciwko wirusowi polio. W latach pięćdziesiątych zeszłego wieku, Salk spędził kilka tygodni w Asyżu we Włoszech, pracując nad szczepionką. Naukowiec odniósł się po czasie do swojego pobytu w tym urokliwym miejscu:
„Duchowość tamtejszej architektury była tak inspirująca, że byłem w stanie myśleć intuicyjnie, znacznie wykraczając poza to, co robiłem w przeszłości. Pod wpływem tego historycznego miejsca intuicyjnie zaprojektowałem badania, które moim zdaniem zaowocowały szczepionką na polio. Wróciłem do mojego laboratorium w Pittsburghu, aby zweryfikować moje koncepcje i stwierdziłem, że są poprawne”. [2]
Wiele lat później, gdy Salk stał się znanym naukowcem, postanowił zainwestować w budowę centrum badawczego zlokalizowanego w La Jolla w San Diego, znanego dzisiaj jako ośrodka badań neurobiologicznych. Na początku lat dziewięćdziesiątychm na krótko przed swoją śmiercią, Salk miał zaproponować badaczom zgromadzonym na konferencji w instytucie podjęcie działań na rzecz lepszego zrozumienia wpływu architektury na ludzki mózg. W 2003 roku, prawie dziesięć lat po śmierci wynalazcy szczepionki przeciw polio, powstała Akademia Neuronauki dla Architektury (Academy of Neuroscience for Architecture, ANFA). Jak podkreślał John Eberhard, architekt i założyciel ‘Academy of Neuroscience for Architecture’:
„Wiedza z dziedziny neuronauk może pomóc architektom w projektowaniu szpitali gdzie ludzie szybciej zdrowieją, szkół gdzie uczniowie łatwiej zapamiętują informacje, czy biur gdzie pracownicy lepiej ze sobą współpracują”.
Kreatywność a architektura
Co neuronauki mogą nam podpowiedzieć na temat tego, jak projektować przestrzenie stymulujące kreatywność?
Arkuos, Rosan Bosch Studio, photo: Kim Wendt
Kreatywność w zachodniej tradycji jest często definiowana jako „generowanie pomysłów”. Wnioski z wielu badań dowodzą, że kreatywność jest skorelowana między innymi z odpowiednim poziomem napięcia psychofizycznego (umiarkowane poziomy pobudzenia zwiększają kreatywność, natomiast wysokie lub zbyt niskie hamują ją [1]), zabawą i zaskoczeniem (kreatywnemu myśleniu sprzyjają np. humorystyczne treści [2]), ambiwalencją (osoby doświadczające ambiwalencji są skłonne do rozpoznawania niezwykłych związków między pojęciami [3]), ciekawością i poszukiwaniem nowych bodźców (nowość wpływa pozytywnie na naszą zdolność do poszukiwania i generowania pomysłów [4]).
Dodatkowo współczesne badania neuronaukowe sugerują, że zdolność jednostki do generowania nowych pomysłów zależy od jakości funcjonalnego połączenia w obrębie trzech sieci mózgu:
- sieci odpowiadającej za umiejętności umysłowe takie jak uwaga, pamięć robocza, elastyczne myślenie i samokontrola (tzw. sieci kontroli wykonawczej),
- sieci porządkującej informacje (tzw. sieci istotności),
- sieci związanej między innymi z myśleniem wyobrażeniowym (sieci aktywności bazowej)[5].
Design może zwiększyć kreatywność w miejscu pracy czy w szkole. Przestrzenie sprzyjające kreatywności powinny być wzbogaconymi środowiskami stymulującymi użytkowników sensorycznie, poznawczo, ruchowo i społecznie.
Z odczuwaniem ambiwalencji oraz zaskoczeniem, a nierzadko także z pozytywnymi emocjami, wiąże się stosowanie w projektowaniu przestrzeni obiektów sztuki, instalacji artystycznych lub instalacji interaktywnych. Działanie takich elementów polega na wywołaniu emocji, natomiast ich celem jest niejako „obudzenie” użytkowników, prowokowanie do myślenia, zaintrygowanie oraz złamanie rutyny. Podobne ambiwalentne a zarazem twórcze emocje towarzyszą użytkownikom, gdy natrafiają w przestrzeni na nietypowe, zaskakujące rozwiązania, odmienne od skojarzeń z funkcją danej strefy, nieoczywiste i powodujące inne zachowania i emocje, niż zazwyczaj w strefie o podobnej funkcji.
Pełny tekst w najnowszym drukowanym numerze Architecture Snob. Magazyn dostęny w sieci Empik.
1. Baas, M., De Dreu, C. K. W., & Nijstad, B. A. (2008). A meta-analysis of 25 years of mood-creativity research: Hedonic tone, activation, or regulatory focus? Psychological Bulletin
2. Filipowicz, Allan. (2010). From Positive Affect to Creativity: The Surprising Role of Surprise. Creativity Research Journal oraz Schubert, Emery (2021). Creativity Is Optimal Novelty and Maximal Positive Affect: A New Definition Based on the Spreading Activation Model. Front. Neurosci.
3. Ting Fong, Christina. (2006). The Effects of Emotional Ambivalence on Creativity. Academy of Management Journal
4. Schubert, Emery (2021). Creativity Is Optimal Novelty and Maximal Positive Affect: A New Definition Based on the Spreading Activation Model. Front. Neurosci.
5. Beaty et al. (2018). Robust prediction of individual creative ability from brain functional connectivity. PNAS