Liu Jiakun – architekt niepewności. Refleksja o laureacie Nagrody Pritzkera 2025

Marcin Szczelina

Nagroda Pritzkera to nie tylko wyróżnienie dla jednostki. To barometr architektonicznych nastrojów i odpowiedź na globalne wyzwania. Każdy laureat to znak czasu, odbicie niepokojów i nadziei, jakie towarzyszą współczesnemu światu. Tegoroczny wybór Liu Jiakuna nie jest wyjątkiem. To decyzja, która mówi więcej o kondycji architektury i naszej rzeczywistości, niż mogłoby się wydawać.

Liu Jiakun wywodzi się z Chin. Już w młodości, w ramach chińskiego programu „Zhiqing”, został wysłany na wieś do pracy na roli – doświadczenie to miało ogromny wpływ na jego późniejsze podejście do projektowania, w którym wyraźnie widać głęboki szacunek dla lokalnych społeczności i ich tradycji. „Zawsze dążę do tego, by być jak woda—przenikać miejsce, nie niosąc ze sobą ustalonej formy, a jednocześnie wsiąkać w lokalne otoczenie i samo miejsce” – mówi Jiakun. Ta filozofia jest widoczna w niemal każdej jego realizacji.

 

 

Jury nagrody Pritzkera  zwróciło również uwagę na sposób, w jaki Liu Jiakun podchodzi do procesu projektowego: „Zamiast stylu, opracował strategię, która nigdy nie polega na powtarzalnej metodzie, lecz na indywidualnej ocenie specyficznych cech i wymagań każdego projektu.” To nie jest architektura, która stawia na spektakularne formy – to architektura, która czerpie z tradycji, ale bez nostalgii. Jury podsumowało to słowami: „Odkrywa na nowo historyczne formy, integrując je w dynamiczne przestrzenie publiczne.” 

Na filmie: Luyeyuan Stone Sculpture Art Museum

Jiakun nie projektuje wieżowców, które definiują panoramy metropolii, lecz budynki głęboko zakorzenione w lokalnym kontekście. Jego architektura to hołd dla tradycji, ale nie w nostalgicznej, muzealnej formie. Jest to tradycja na nowo zinterpretowana i  dostosowana do współczesnych realiów. Jego podejście najlepiej odzwierciedlają konkretne realizacje. W Luyeyuan Stone Sculpture Art Museum w Chengdu Jiakun stworzył przestrzeń, w której architektura i natura przenikają się w harmonijny sposób. Muzeum, osadzone w krajobrazie przypominającym klasyczne chińskie ogrody, operuje językiem lokalnych materiałów i tradycyjnych metod konstrukcji. To nie tylko budynek, ale także narracja o dziedzictwie, pamięci i delikatnym balansie między tym, co nowe, a tym, co zakorzenione w historii. Z kolei w West Village Basis Yard architekt zaproponował model zabudowy miejskiej oparty na idei wspólnoty. W miejsce anonimowych bloków powstał system otwartych dziedzińców i przestrzeni publicznych, w których życie toczy się w naturalnym rytmie. Projekt ten pokazuje, że architektura może być katalizatorem więzi społecznych, a jednocześnie odpowiadać na wyzwania nowoczesnej urbanistyki. Jednym z najbardziej symbolicznych dzieł Jiakuna jest Hu Huishan Memorial, pomnik upamiętniający ofiary trzęsienia ziemi w Syczuanie. Architekt wykorzystał gruzy zniszczonych budynków, przekształcając je w cegły odrodzenia. Ten gest – prosty, ale niezwykle wymowny – oddaje głęboki sens jego architektury: odpowiadającej na rzeczywistość, reagującej na kryzysy, a jednocześnie znajdującej w nich przestrzeń na nowe życie.

Wybór Liu Jiakuna na laureata Nagrody Pritzkera 2025 to decyzja, która wpisuje się w szerszy kontekst nagradzania architektów, dla których kluczowa jest odpowiedzialność społeczna i ekologiczna. Wystarczy spojrzeć na ostatnich laureatów: w 2022 roku Diébédo Francis Kéré, w 2021 Anne Lacaton i Jean-Philippe Vassal, w 2024 Riken Yamamoto. Każdy z nich w pewnym sensie oddalił się od architektury spektakularnej na rzecz tej, która odpowiada na realne potrzeby ludzi.

Nagroda Pritzkera, przyznawana od 1979 roku, jest uznawana za najwyższe wyróżnienie dla żyjącego architekta. Przez lata zauważalne były dysproporcje wśród laureatów pod względem płci, co prowadziło do kontrowersji, takich jak pominięcie Denise Scott Brown w 1991 roku, kiedy to nagrodę otrzymał jej partner, Robert Venturi. Choć te kwestie nadal są obecne, w ostatnich latach widać wyraźne zmiany w podejściu do nagradzanych architektów. Nowa epoka Nagrody Pritzkera rozpoczęła się pod kierownictwem Manueli Lucá-Dazio, która objęła stanowisko dyrektora wykonawczego i wniosła nową perspektywę do procesu selekcji laureatów. Wcześniej była dyrektor wykonawczą Departamentu Sztuk Wizualnych i Architektury Biennale w Wenecji, gdzie zarządzała wystawami z udziałem wybitnych kuratorów, architektów, artystów i krytyków.  Lucá-Dazio  przyczyniła się do otwarcia nagrody na głosy spoza zachodniego kanonu. 

 

 

Nagrodzenie Liu Jiakuna wpisuje się w tę narrację. To również symboliczne zwrócenie uwagi na Chiny – kraj, który przez lata pozostawał w cieniu światowej debaty architektonicznej, mimo że skala budownictwa i eksperymentów urbanistycznych jest tam ogromna. Ten wybór pokazuje, że jury zaczyna dostrzegać nie tylko jednostki, ale i geopolityczne znaczenie architektury w kontekście globalnych zmian.

Wybór Liu Jiakuna stawia przed środowiskiem architektonicznym pytania, na które odpowiedzi nie są proste. Czy architektura przyszłości to przede wszystkim działania lokalne? Czy powinniśmy odejść od wielkich, globalnych narracji na rzecz mikrointerwencji? W świecie, który coraz bardziej ceni adaptacyjność i odporność, jego wybór może być sygnałem do przewartościowania dotychczasowych priorytetów.

 

Jest coś symbolicznego w tym, że laureatem został architekt, który w centrum swojej pracy stawia skromność i umiejętność reagowania na kontekst. W czasie, gdy architektura często popada w autoreferencyjność, Jiakun przypomina, że jej podstawowym zadaniem jest odpowiadanie na potrzeby ludzi i środowiska. Banalne prawda? A jednak wracamy do podstawowych założeń architektury.

Nagroda Pritzkera 2025 nie jest przypadkowa. To nie tylko wyróżnienie dla jednostki, ale też manifest ideowy jury. To sygnał, że przyszłość architektury nie należy do spektakularnych gestów, lecz do tych, którzy potrafią uważnie słuchać świata i jego potrzeb.