Płeć to jedno z podstawowych społecznych kryteriów rozróżniania ludzi. Wtłacza nam się do głowy wzorzec danej/naszej/płci, a dostosowanie się do powszechnego stereotypu zachowań jest nagradzane akceptacją. A kto nie chce być akceptowany?
Architektoniczki: Joanna Aleksandrowicz, Ewelina Jaskulska, Honorata Grzesikowska
Boisko szkolne to pierwsza publiczna przestrzeń dla dzieci, w której uczą się współdziałania, współżycia w społeczności i organizowania poza ścisłą kontrolą dorosłych. Zasady są tutaj mniej sztywne niż w klasie, dlatego w tej przestrzeni można doskonale dostrzec narzucane stereotypowe role płciowe społeczne i kulturowe. Tutaj dzieci po raz pierwszy stykają się zarówno z akceptacją jak i wykluczeniem, z oceną swojego wyglądu, sprawności fizycznej. Ta ocena i odbiór przez społeczność w której funkcjonują pozostaje do końca życia i to z taką, wyniesioną z podwórka świadomością własnego JA wkraczamy w dorosłe życie.
Zdecydowana większość szkół została zaprojektowana przez futbolocentryczny układ placu zabaw. Oznacza to, że piłka nożna stawiana jest na piedestale już od najmłodszych lat.
Zajmowanie i użytkowanie przestrzeni centralnych, czyli tych uważanych za najbardziej wartościowe odbywa się zgodnie z hierarchią władzy, w której są ci którzy mają prawo do tej przestrzeni i ci, którzy tych praw nie mają.
Odbiór jest jeden – jeżeli nie grasz- jesteś słaby, jeśli boisz się atakować – jesteś słaby, jeśli boisz się rywalizacji – jesteś słaby. Jesteś tylko “fajny” jak podejmujesz wyzwanie. Ale uwaga! jednocześnie jesteś nastawiony na ciągłą obserwację i ocenę pozostałych uczniów i uczennic.
Dlatego “standardowy” układ przestrzeni wokół budynków edukacyjnych, wyklucza tych wszystkich, którzy preferują inną formę aktywności. Szkoła – nawet ta współczesna, zupełnie nie odpowiada na potrzeby zdecydowanej większości jej uczniów i uczennic. A najgorsze w tym wszystkim jest to, że jest to działanie nieświadome. W efekcie narzucany jest tylko jeden, ten “właściwy” system zachowań społecznych, co sprawia, że dziewczęta mają zdecydowanie mniej modeli odniesienia i identyfikacji w otoczeniu szkolnym niż chłopcy. Nastoletnie dziewczyny zostają pozbawione przestrzeni dla siebie, stają się mniej ważne, bo są niezauważone. Kto ma córkę ten wie, że nauczyciele i nauczycielki z większą pobłażliwością podchodzą do złego zachowania chłopców. Dziewczynkom niemal od razu sugeruje się, że im czegoś nie wypada.
Dlatego dziewczęta…. starają się dostosować. Ta umiejętność dostosowania się do przestrzeni, zamiast umiejętności jej zmieniana jest już tak powszechna i nieświadoma, że nie jest nawet kwestionowana.
Taka sytuacja dotyczy również dzieci i młodzieży LGBTQ+ oraz samych chłopców, którym niekoniecznie odpowiada tylko gra w piłkę nożną.
Aby to zmienić musimy pracować w sposób koedukacyjny aby nie ograniczać wyrażania wolności i różnorodności. Musimy mieć świadomość, ze szkoła to miejsce dla uczniów i uczennic. I to ICH potrzeby muszą zostać spełnione w tej przestrzeni. Ale czy projektując szkołę lub teren przyszkolny, czy decydując o boisku, huśtawce i zjeżdżalni pytamy dzieci o miejsce ich marzeń? A dzieci są specjalistami w tej dziedzinie – nie architekci i architektki.
Podczas pracy nad terenem przy szkole podstawowej nr 3 w Żyrardowie Architektoniczki dały głos dzieciom i młodzieży. Z przeprowadzonych warsztatów wynika jedno. Dzieci są najlepszymi specjalistami w swojej przestrzeni – są najlepszymi projektantami i projektantkami, są kopalnią pomysłów. Dla nich przestrzeń to nie tylko ich płeć, ale też ich charakter, zainteresowania, ich problemy i radości i sposób radzenia sobie z emocjami.
Dobry projekt to realne i dogłębne wysłuchanie potrzeb klientów – jakimi w tym wypadku są gównie dzieci oraz połączenie tego ze współczesną wiedzą nie tylko architektoniczną ale przede wszystkim psychologiczno- socjologiczną.
Jaki zatem jest równoprawny czy wręcz RÓWNY (bo szkoła to nie tylko kwestia praw) teren przyszkolny?
Jest różnorodny, bo różnorodność przestrzeni i elementów sprzyja równomiernemu wykorzystaniu całego placu zabaw. Nie tworzą się w ten sposób miejsca niczyje lub miejsca ważniejsze. Różnorodność sprawia, że każdy znajdzie w tej przestrzeni swoje miejsce i swój sposób na “bycie” w niej, zamiast dostosowania się do niej.
Jest elastyczny. Zdolność przestrzeni do zmiany i możliwość przystosowania jej do różnych zastosowań sprzyja tworzeniu mniej stereotypowych aktywności i rozwija kreatywność. Co najważniejsze, przygotowuje dzieci do zmian życiowych i do umiejętności radzenia sobie z tymi zmianami.
Jest współzależny. Rozstawienie elementów nie może być przypadkowe. Zachowanie odpowiednich relacji pomiędzy nimi w przestrzeni takich jak odległość, widoczność, jakość nawierzchni, zróżnicowanie wysokościowe wypracowuje relacje pomiędzy młodszymi i starszymi dziećmi, pomiędzy młodzieżą szkolną, a nauczycielami.
Jest komfortowy, bo przestrzeń przyszkolna to nie tylko dzieci, ale też osoby sprawujące opiekę oraz rodzice lub opiekunowie zaprowadzający i odbierający dzieci. Tak przemyślana przestrzeń zwiększa dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne, a przede wszystkim wzmacnia znaczenie wartości opieki.
Jest reprezentatywny, bo podstawą jest równy udział w tworzeniu przestrzeni wszystkich tworzących społeczność edukacyjną.
Efekty przestrzeni równoprawnej
Dzieci mają ogromną potrzebę decydowania o sobie i o swojej przestrzeni. Już od najmłodszych lat chcą być wolne. Dlatego przestrzeń, która daje im poczucie sprawczości a w efekcie sprawiedliwości i wolności, zaowocuje zdrowszymi nawykami, akceptacją i tolerancją. Możliwość wpływania na przestrzeń i obserwowanie efektów i konsekwencji swoich wyborów doprowadzi do umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych, a tym samym do zminimalizowania przemocy. W efekcie pokolenie wkraczające w dorosłość będzie bardziej świadome, mniej zestresowane, pewniejsze siebie, czyli po prostu bardziej szczęśliwe.